دعا پژوهی و خلأ آن در آثار دین پژوهانه

دعای درستکار کلید آسمان است

دعا فرا می رود

و 

لطف خداوند فرود می آید.

سنت آگوستین

این کلام بسیار زیبا سرآغاز کتابی جالب و خواندنی در مورد دعاپژوهی تحت عنوان نیایش است. این اثر ارزشمند به قلم فردریش هایلر و ترجمه شهاب الدین عباسی زیر نظر انتشارات نی منتشر شده است. نویسنده که از پدیدارشناسان پرنفوذ دین به شمار می رود این اثر را با نگاه پدیدارشناسانه خود طی سالهای پایانی جنگ جهانی اول نگاشته است. با این حال با گذشت حدود صد سال از نگارش این اثر خواندنی در ادبیات دینی اسلامی جای خالی چنین آثاری به شدت محسوس است.

می هراسم که نتوانیم به قدرت ها خصلت ها و فضیلت های نهفته در دعا به کفایت پی ببریم. زیرا به همان سان که دعا ساده و بی آلایش به نظر می رسد چنان ژرف و گسترده است که کسی را یارای درک کامل آن نیست.

مارتین لوتر

جای بسی شگفتی و تأسف است که جوامع اسلامی همواره وامدار اندیشمندان و محققان غربی بوده و هستند؛ این نکته در مورد موضوعات دینی و مطالعات انسانی شگفتی و تأسف دوچندان را می طلبد. در واقع این غربیان بوده و هستند که با نگاه دقیق و جزیی نگر خود در امر تحقیق و پژوهش مباحث و موضوعات مربوط به دنیای اسلام و جوامع مشرق زمین را نیز از نظر دور نداشته و با پشتکار مثال زدنی انبوهی از آثار و منابع ارزشمندی را در حوزه دین پژوهی اسلامی پدید آورده اند. کتاب حاضر تحت عنوان نیایش یکی از این دریای فعال و مواج شرق شناسی مغرب زمین است که با گذشت چندین دهه از نگارش آن تنها چند سالی است که ترجمه آن در اختیار فارسی زبانان قرار می گیرد. دانشگاه ادیان و مذاهب قم به عنوان یکی از مهمترین مراکز آموزشی و پژوهشی در حوزه دین پژوهی می بایست اکنون ،پس از سال ها که از تأسیس و کش و قوس آن می گذرد، وارد رقابت های علمی و تحقیقاتی دین پژوهانه با سایر مراکز بین المللی شود. اما با اظهار تأسف این در حالی است که واحدهای آموزشی رشته دین پژوهی از جامعیت لازم برخوردار نبوده و در بین آنها جای خالی دعاپژوهی به شدت محسوس است.

در صفحه 22 از این کتاب آمده است:

هایلر در پی درک ماهیت اصلی ادیان است و نتیجه می گیرد « چون در دین یک واقعیت تجربی از ذات پروردگار وجود دارد و این تجربه مشترک است، کنه وجود ادیان نیز در همین واقعیت نهفته است. اما چون این واقعیت بسیار متنوع است» دین به شکل های بسیار مختلفی پدیدار می شود. وظیفه دین پژوهی ارایه مستنداتی از همین واقعیت متنوع از نظر شکل است. این واقعیت جستجوگر حقیقت را فقط تا آستانه آن پیش می برد و پس از گذر از دروازه ها و صحن های تودرتو به مقدس ترین امر دین و حضور جاودانه آن یعنی وجود پروردگار می رساند و سپس رحمت پروردگار سراسر وجود سالک را دربرمی گیرد. زیرا این انسان نیست که در جستجوی پروردگار است بلکه ذات خداوند است که در حقیقت در جستجوی انسان است.