آیا از میان آراء ابن عربی می توان الگویی برای الهیات اجتماعی ترسیم کرد؟
اگر ابن عربی را به عنوان عارفی بنام در عرفان اسلامی در نظر بگیریم، و اگر عرفان را رویکردی شخصی و خصوصی در آموزه های اسلامی تلقی کنیم
آیا از دل این رویکرد شخصی راهکارهای اجتماعی و جمعی می توان استخراج کرد که بتواند برخی از معضلات جامعه را پاسخ گوید؟
به ظاهر پاسخ منفی است
اما در واقع چنین نیست...
با آنکه ابن عربی از بزرگترین اعضای عرفان اسلامی در سراسر جهان شناخته شده است، اما آراء و نظرات وی در حوزه دین و دینداری در مجامع دینی ایران چندان شهرت و محبوبیتی ندارد.
اینکه علت این نکته چیست و به چه عواملی بر می گردد، اکنون مد نظر ما نیست.
مروری کوتاه بر برخی آراء ابن عربی که از آثار خود او یا آثار ابن عربی شناسان بر می آید نکات بدیع، زیبا و چشمگیری را نصیب انسان می کند؛ به طوری که اگر فرد دغدغه دین و دینداری در سر داشته باشد حتما مرور خود را به مطالعه ای گسترده مبدل خواهد ساخت.
اما دین و دینداری از منظر ابن عربی چیست؟
دین از منظر ابن عربی همان توحید است.
دینداری از منظر ابن عربی اتصاف به اسمای الهی است. گرچه موضوع اسمای الهی خود بحثی پردامنه است اما ابن عربی در آثار خود
از جمله فتوحات مکیه به بسیاری از آنها پرداخته است. البته ویلیام چیتیک نیز به عنوان بزرگترین ابن عربی شناس معاصر، در کتابی مختصر آن را شرح داده است.
در عین حال اسمای الهی از منظر ابن عربی از چند ده مورد تجاوز نمی کند که گل سرسبد و عصاره تمامی آنها اسم اعظم الله است. و در صورتی که بنده ای از بندگان خدا بتواند تعداد یا اکثری از آنها را در خود ایجاد کند به مقام دینداری رسیده است. با این اوصاف ما کجاییم و دیندار واقعی کجاست؟
اصطلاح الهیات(Theology) به صورت‌های ترکیبی گوناگونی به کار رفتهاست. در همه این کاربرد‌ها برای اینکه رشته فرعی مورد نظرمشخص شود واژهی الهیات مقید به صفتی شده که به رشته فرعی مورد نظر اشاره کند. الهیات سیاسی، الهیات آزادی‌بخش، الهیات عملی، الهیات نظری، الهیات شبانی، الهیات اخلاقی، الهیات فلسفی، الهیات نظام‌مند و الهیات مبتنی بر کتاب مقدس، نمونه‌هایی از این نوع ترکیب‌ها هستند. بر اساس تعریفی که لغت نامه امریکن هریتیج از الهیات اجتماعی دادهاست، الهیات اجتماعی عبارت است از یک مطالعه نظام‌مند و یک دغدغه منظم نسبت به مباحث مربوط به آسایش و خوشبختی بشر، که از منظر و نظرگاه وحی و مکاشفه الهی صورت پذیرد(The American Heritage, Dictionary of English Language). به تعبیر محمد لگن هاوسن:
همانطور که تعابیر و تعاریف از الهیات متعدد و متنوع است، تعاریف الهیات اجتماعی نیز متعدد خواهد بود. به عنوان نمونه، برخی اندیشمندان الهیات را در برابر فلسفه قرار می‌دهند زیرا نقش الهیات را در دفاع از دین و نقش فلسفه را بی‌طرفی نسبت به دین قلمداد می‌کنند. گرچه این دیدگاه قابل مناقشه است، اما بهتر آن است که به تبعیت از فلو و مک اینتایر، واژه الهیات را به معنای وسیع و عام آن به کار بریم: الهیات در واقع به علمی اشاره دارد که هدف آن به دست دادن معرفت و شناخت درباره خدا و روابط خداوند با انسان و جهان است.
به نظر می‌رسد که الهیات اجتماعی به آن بخش از دانش الهیات اطلاق می‌شود که به حیات اجتماعی انسان و عوارض و لوازم و تبعات آن حیات اجتماعی چون حکومت و دولت، اقتصاد و داد و ستد، تعلیم و تربیت، قضاوت، جنگ و صلح، ازدواج و طلاق، خانواده، هنر و ورزش، آیین‌ها و مناسک دینی و ... می‌پردازد. به عبارت دیگر، الهیات اجتماعی یعنی بررسی الهیاتی جامعه و نهادهای جامعه و بررسی و ارزیابی الهیاتی پدیده‌ها و مسائل اجتماعی. میتوان گفت الهیات اجتماعی پاسخی است الهیاتی به مسائل و مشکلات اجتماعی زندگی امروز بشر و الهیات اجتماعی شاخهای از الهیات است که معطوف به مسایل اجتماعی است.
