در آستانه نشر

در آستانه نشر

فمینیسم؛ معرفی بسیار کوتاه، نوشته مارگارت والترز، ترجمه دکتر فاطمه مریدی

انشتارات دانشگاه آکسفورد مجموع پرتعدادی از کتابهای مهمی را طی سالهای گذشته منتشر کرده است که با جحمی اندک، به معرفی موضوعات مهم و حساس پرداخته است و کتاب فمینیسم یکی از آنهاست که فشرده ای از مباحث آن به همراه ترجمه صفحاتی از آن برای اولین بار تقدیم خوانندگان گرامی میشود. گفتنی است مترجم کتاب، خانم فاطمه مریدی دانش آموخته دکتری دین پژوهی در دانشگاه ادیان است.

 

****

 

A Very Short Introduction To Feminism  نوشته خانم مارگارت والترز، یکی از آثار انتشارات آکسفورد در سال 2005 است. مارگارت والترز به عنوان یکی از فعالان حوزه مطالعات زنان آثار دیگری در زمینه زنان دارد که «مرد برهنه: چشم انداز جدید» یکی از آنهاست.

کتاب مقدمه ای کوتاه بر فمینیسم، علاوه بر اختصار و ساده گویی و نگاهی تاریخی به جنبش فمینیسم، فمینیسم را در گستره فرهنگ های مختلف نگریسته است. این اثرضمن اینکه شناختی درخور برایمان ایجاد می کند ما را با نقص ها و کاستی های موجود نیز آشنا می سازد. این اثر با رهیافت داستان گونه خود روایتی تاریخی از اولین گام های جنبش زنان در اروپا و آمریکا ارایه می کند و در خلال مباحث از بیان دردها و مشقت هایی که اعضای اولیه این جنبش در مبارزه با ساختارهای مردسالارانه و زن ستیز سنتی بر خود هموار کردند، دریغ نمی کند. گرچه ضرورت وجود آثار مشابهی از این قسم در رابطه با جنبش های زنانه در فرهنگ ایرانی اسلامی به شدت احساس می شود، امید است ترجمه و ترویج آثار قابل توجه خارجی گامی در راستای تحقق این ضرورت بوده و باشد.

این اثر در ده فصل تحت عناوین ریشه های دینی فمینیسم، فمینیسم سکولار، نویسندگان آمازون، زنان اصلاح طلب، زنان مبارز، حق رأی زنان، طرفداران حق رأی زنان، فمینیست های آغاز قرن بیستم، اواخر قرن بیستم، و فمینیست در دیگر کشورها نگاشته شده است. به طوری که علاوه بر بیان داستانی دارای تصاویری چند از چهره های فمینیستی است. نگاه واقع بینانه و روایت خنثی و غیرسوگیرانه از تحولات حوزه فمینیسم، می تواند یکی از امتیازات برجسته این کتاب به شمار آید.

در بخشی از این کتاب آمده است:

برخی از فمینیست ها معتقدند که رابطه موجود میان زنان و مردان در حکومت دینی ایران در واقع اسلامی نیست. از منظر آنان اسلام به زنان احترام می گذارد و آنان را تکریم کرده است. بسیاری از زنان مسلمان در ایران تأکید دارند که قرآن نه تنها حرمت شخصی آنان، بلکه حقوق اقتصادی مشخص آنان را نیز به رسمیت شناخته است. آنچه در مورد زنان به اجرا در می آید حاصل تفسیری است که در اغلب موارد از سوی مردان و به نفع مردان وضع شده است. در شریعت اسلامی خصومت و دشمنی با زنان وجود ندارد و قوانینی که در اسلام آمده از سوی خداوند و برای هدایت رفتار بشر نازل شده است. به عنوان نمونه برخی فمینیست های مسلمان با اشاره به این نکته که، بر اساس سنت اسلامی، خدیجه همسر پیامبر ص بزرگتر از پیامبر بود و شخصیتی مستقل و نیرومند داشت تا جایی که توانست پیامبر ص را برای امر تجارت برگزیند و در نهایت با او ازدواج کند.

در مقدمه کتاب میخوانیم:

...عجیب آنکه یکی از تیزترین حملات بر واژه فمینیسم از ویرجینیا ولف، صاحب اثر اتاقی از آن خود است؛ در عین حال این اثر خود یک مدافعه جالب و مؤثر برای زنان به حساب می آید. این اثر در سال 1938 و در سایه سار فاشیسم و نزدیکی جنگ های جهانی نگاشته شد، که احتمالاً فضای موجود در رابطه با هر ایسمی متشنج بود. وی در این اثر واژه فمینیسم را مورد طرد و بی اعتنایی قرار داد. او تأکید داشت که هیچ کلمه ای نمی تواند قدرت را تصاحب کند، در حالی که فمینیسم در قرن نوزدهم در برابر نیروی روحانیون کلیسا ایستاد. وی چنین ادامه می دهد:

در حقیقت زنان قرن نوزدهم جلودار جنبش های فعلی شما بوده اند؛ آنان در برابر استبداد پدرسالارانه ای مبارزه کردند، همانگونه که شما در برابر استبداد دولت فاشیست مبارزه می کنید.

ابن عربی و دین

با آنکه ابن عربی از بزرگترین اعضای عرفان اسلامی در سراسر جهان شناخته شده است، اما آراء و نظرات وی در حوزه دین و دینداری در مجامع دینی ایران چندان شهرت و محبوبیتی ندارد.

اینکه علت این نکته چیست و به چه عواملی بر می گردد، اکنون مد نظر ما نیست.

مروری کوتاه بر برخی آراء ابن عربی که از آثار خود او یا آثار ابن عربی شناسان بر می آید نکات بدیع، زیبا و چشمگیری را نصیب انسان می کند؛ به طوری که اگر فرد دغدغه دین و دینداری در سر داشته باشد حتما مرور خود را به مطالعه ای گسترده مبدل خواهد ساخت.

اما دین و دینداری از منظر ابن عربی چیست؟

دین از منظر ابن عربی همان توحید است.

دینداری از منظر ابن عربی اتصاف به اسمای الهی است. گرچه موضوع اسمای الهی خود بحثی پردامنه است اما ابن عربی در آثار خود

از جمله فتوحات مکیه به بسیاری از آنها پرداخته است. البته ویلیام چیتیک نیز به عنوان بزرگترین ابن عربی شناس معاصر، در کتابی مختصر آن را شرح داده است.

در عین حال اسمای الهی از منظر ابن عربی از چند ده مورد تجاوز نمی کند که گل سرسبد و عصاره تمامی آنها اسم اعظم الله است. و در صورتی که بنده ای از بندگان خدا بتواند تعداد یا اکثری از آنها را در خود ایجاد کند به مقام دینداری رسیده است. با این اوصاف ما کجاییم و دیندار واقعی کجاست؟

مروری بر الهیات اجتماعی

اصطلاح الهیات(Theology) به صورت‌های ترکیبی گوناگونی به کار رفته­است. در همه این کاربرد‌ها برای اینکه رشته فرعی مورد نظرمشخص شود واژه­ی الهیات مقید به صفتی شده که به رشته فرعی مورد نظر اشاره کند. الهیات سیاسی، الهیات آزادی‌بخش، الهیات عملی، الهیات نظری، الهیات شبانی، الهیات اخلاقی، الهیات فلسفی، الهیات نظام‌مند و الهیات مبتنی بر کتاب مقدس، نمونه‌هایی از این نوع ترکیب‌ها هستند. بر اساس تعریفی که لغت نامه امریکن هریتیج از الهیات اجتماعی داده­است، الهیات اجتماعی عبارت است از یک مطالعه نظام‌مند و یک دغدغه منظم نسبت به مباحث مربوط به آسایش و خوشبختی بشر، که از منظر و نظرگاه وحی و مکاشفه الهی صورت پذیرد(The American Heritage, Dictionary of English Language). به تعبیر محمد لگن هاوسن:

همانطور که تعابیر و تعاریف از الهیات متعدد و متنوع است، تعاریف الهیات اجتماعی نیز متعدد خواهد بود. به عنوان نمونه، برخی اندیشمندان الهیات را در برابر فلسفه قرار می‌دهند زیرا نقش الهیات را در دفاع از دین و نقش فلسفه را بی‌طرفی نسبت به دین قلمداد می‌کنند. گرچه این دیدگاه قابل مناقشه است، اما بهتر آن است که به تبعیت از فلو و مک اینتایر، واژه الهیات را به معنای وسیع و عام آن به کار بریم: الهیات در واقع به علمی اشاره دارد که هدف آن به دست دادن معرفت و شناخت درباره خدا و روابط خداوند با انسان و جهان است.

---

به نظر می‌رسد که الهیات اجتماعی به آن بخش از دانش الهیات اطلاق می‌شود که به حیات اجتماعی انسان و عوارض و لوازم و تبعات آن حیات اجتماعی چون حکومت و دولت، اقتصاد و داد و ستد، تعلیم و تربیت، قضاوت، جنگ و صلح، ازدواج و طلاق، خانواده، هنر و ورزش، آیین‌ها و مناسک دینی و ... می‌پردازد. به عبارت دیگر، الهیات اجتماعی یعنی بررسی الهیاتی جامعه و نهادهای جامعه و بررسی و ارزیابی الهیاتی پدیده‌ها و مسائل اجتماعی. می­توان گفت الهیات اجتماعی پاسخی است الهیاتی به مسائل و مشکلات اجتماعی زندگی امروز بشر و الهیات اجتماعی شاخه­ای از الهیات است که معطوف به مسایل اجتماعی است.

دین پژوهی

دین پژوهی چیست؟

دین پژوهی واژه جدیدی است که در سال های اخیر در برخی از فضاهای آموزشی و پژوهشی علوم انسانی مطرح شده است.

این در حالی است که این رشته کلان و عمده هنوز به خوبی معرفی نشده و بسیاری آن را با معارف اسلامی یکی می انگارند.

واقعیت آن است که دین پژوهی تلاشی در جهت فهم اهمیت، خاستگاه و شکل های مختلف دین است که به دو صورت گردآوری اطلاعات و تفسیر نظام مند آن اطلاعات انجام می شود.

در گردآوری اطلاعات مطالعه روان شناختی و تاریخی دین دارای اهمیت است که با رشته های جانبی دیگری چون باستان شناسی، قوم شناسی، زبان شناسی، تاریخ ادبیات و... تکمیل می گردد.

نینیان اسمارت از برجسته ترین محققان دین پژوهی در قرن بیستم است؛ وی با استفاده از روش های تاریخی، زبان شناسی، نقد ادبی، روان شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی و... کمبودهای روش شناختی در حوزه دین پژوهی را خاطر نشان کرد و خود به مطالعه دقیق تر تاریخ، خاستگاه و کارکردهای ادیان پرداخت.

ادامه دارد...

مرکز مطالعات زنان: مرکز مدافعات زنان یا مرکز مخالفات زنان

بسمه تعالی شآنه

مرکز مطالعات زنان: مرکز مدافعات زنان یا مرکز مخالفات زنان

با اینکه در قرن بیست و یکم از تاریخ بشر بسر می بریم، برخی همچنان گمان می کنند که از عصر پیشامدرن و شاید هم قبل تر از آن عصر فکری حجر زمان زیادی نگذشته است. آنان همچنان به زن همانند عنصری ابزاری و شیء گونه می نگرند و بر این اساس مرکزی تحت عنوان مرکز مطالعات زنان تأسیس می کنند.

با اینکه هنوز بود و نبود این مرکز فرقی به حال وضعیت موجود نمی کند، بلکه به نظر بنده، که اوقاتی از زمان خود را در این مرکز و با برخی مسوولین آن صرف کرده ام، ضررهایی نیز در بر داشته و دارد. در این مرکز آنچه اهمیت اساسی و حیاتی دارد آن است که هر چه به نام فمینیسم یا فمینیست در روی کره خاکی وجود دارد و هر کس که در این راستا، یعنی دفاع از حقوق زنان گام برداشته یا تلاش می کند، می بایستی در اسرع وقت محو و معدوم گردد. در واقع می توان گفت فلسفه اصلی وجودی چنین مرکزی مرکز مخالفات زنان به جای مدافعات زنان است.

بنابر فرموده پیامبر اکرم ص که جز انسان های کریم و بزرگوار زنان را تکریم و تعظیم نمی کنند، با توجه به برخورد افراد نسبت به زنان می توان به بزرگواری یا کوچکواری آنان پی برد...

این همان چیزی است که ما در بسیاری از مراکز آموزشی یا اجرایی من جمله دینی شاهد آن نیستیم؛ هنگامی که یکی از مسوولین مرکزی چون مرکز مطالعات زنان در دوره های آموزشی خود به صراحت به زنان توهین می کند:

و با این جمله که زنان فرودستند ... مگر فرودستی چیز بدی است... اظهار فضل می نمایند

با این حال دیگر توقعی از دیگر سازمان ها شخصیت ها و یا عوام مردم نیست.

 

 

 

 

تنها جور دیگر باید دید

مطالب دین پژوهی را با ریز موضوع دین و فمینیسم آغاز کردیم:

که تنها چند جمله درباره فمینیسم سخن گفتیم. واقعیت آن است که فمینیسم یک جریان اجتماعی بسیار بسیار گسترده و درازمدتی است که در مورد احقاق حقوق زنان در همه جای دنیا مطالعه و فعالیت می کند. فلذا سخن گفتن از این جریان انتقادی اجتماعی هرگز در چند جمله و قضاوت عجولانه نمی گنجد.

با این حال مرکزی وابسته به حوزه علمیه در قم تحت عنوان مرکز مطالعات زنان وجود دارد که تقریبا جز تخطئه و تخریب جریان های مدافع حقوق زنان کاری از پیش نبرده و شاید هم نخواهد برد. این مرکز با این که مدعی است از اسلام ناب محمدی ص در راستای حمایت از حقوق زنان بهره می برد، در عمل از تحقیر و فرودستی زنان پرهیزی ندارد.

من که خود از دانش آموختگان حوزه علمیه می باشم و همواره تشنه حقایق الهی بوده و هستم

هرگز این رویکرد و سایر موارد مشابه را معقول و قانع کننده نیافته ام ؛ حتی خود به شخصه شاهد توهین علیه زنان بوده ام!!!

به نظرم حوزه علمیه که خود را دوستدار و طالب حقیقی معارف اهل بیت ع می داند در خصوص موضوعات مربوط به زنان نه تنها پیرو سیره اهل بیت ع نیست بلکه خلاف رویکرد پیامبر اکرم ص نسبت به زنان گام برمی دارد. آنچه از مطالعه سیره و کلام حضرت رسول در خصوص زنان بر می آید شباهت قابل توجهی با احکام امروزین حوزه علمیه در رابطه با زنان ندارد بلکه این احکام شباهت فاحشی با آراء خلیفه دوم یعنی حضرت عمر دارد.

تاریخ نشان می دهد که چگونه ام سلمه از داخل خانه پیامبر ص زمزمه آزادی و عدالت در مورد زنان مدینه را طنین انداز کرد و با ایجاد اجماعی از زنان خواستار ایجاد انقلابی در موضوعات مربوط به زنان شد. در حالی که این عمربن خطاب بود که اعتراضات شدید و خشونت طلبانه خود را اعمال می داشت.