الهیات رنج

الهیات رنج: رنج متعالی

الهیات رنج شاخه ای از الهیات است که به موضوع درد و رنج آدمی در دنیا می پردازد. در میان ادیان شاید بودیسم مصداق کاملی برای مسأله رنج باشد. اما در واقع تمامی ادیان بزرگ به موضوع رنج پرداخته و در صدد پاسخگویی به آن بوده اند.

در اسلام نیز آموزه های فراوانی از موضوع رنج و درد وجود دارد که در میان مذاهب آن مذهب شیعه جلودار آن است.

واقعه کربلا و شهادت امام حسین ع برجسته ترین نمونه از موضوع رنج و دردی است که آموزه های فراوانی را به خود اختصاص داده است. تا جایی که درک و همدلی با آن را راهی سریع در جهت کمال الهی و درجات معنوی بر شمرده است.

کتاب رنج عرفانی و شور اجتماعی نوشته حبیب الله بابایی یکی از معدود آثاری است که با این نگاه در مورد عاشورا نگاشته شده است. او در این اثر با تقسیم رنج به دو نوع رنج وجودی و رنج عدمی، رنج وجودی را راهی سریع و مطمئن در رسیدن به کمال معنوی دانسته است.

در عین این که وجود مؤلفه های عقلانی، عاطفی و اجتماعی در رنج متعالی یا رنج وجودی، کارکردهای معنابخشی، هویت بخشی و انسجام بخشی را نیز در جامعه عهده دار است. از این منظر این موضوع بهانه خوبی در گفتگوهای بین الادیانی و همزیستی مشترک میان فرقه های گوناگون است.

کسوف خداوند

کسوف خداوند

کسوف خورشید گرفتگی است؛ زمانی که مانعی در رسیدن نور مستقیم خورشید به زمین ایجاد می شود. اما مگر خداوند نیز کسوفی دارد؟

این عنوان کتابی است از ماتین بوبر؛ فیلسوف و متأله اتریشی که با درک سالهای جنگ جهانی اول و دوم، به بینشی بسیار عمیق و متعالی از حضور خداوند نایل شد.

از منظر بوبر کسوف خداوند کسوف نور الهی است؛ در واقع چنین است مشخصه برهه ای تاریخی که اینک جهان از سر می گذراند. درست مانند کسوف خورشید که در نفس خورشید تغییری روی نداده بلکه قابلیت قابل از دریافت نور مستقیم آن عاجز گشته است. هر گاه انسان کوشش نماید که در قلمرو تفکر انسانی نیروی خلاقه ای را که از راز نهان پرده برمی دارد، کشف کند، قادر به درک کامل این نیرو نیست. آنچه ضروری است تنها تسلیم و تفویض کل وجودمان به آن حقیقت متعالی یعنی خداوند است. آن کس که از این تفویض امتناع ورزد، در مسؤولیت انسان در وقوع کسوف سهیم است. کسی که به مقام حال نرسیده است حضور الهی را درک نمی کند.

اما مهمترین اثر بوبر کتاب من و تو است؛ کتابی که در آن برای اولین بار از منظر فلسفی و الهیاتی رابطه انسان و خداوند را به شکل من و تو تصویر کرد.

از منظر بوبر تویی که من با آن مواجه می شوم یک شئی مدرک به حواس صرف نیست، مسندالیهی است که من را به اعتبار خود در شناختن و مخاطب ساختن آن تأیید می کند. تو نیز به نوبه خود توسط من مشخص می شود و مخاطب قرار می گیرد. به طوری که من و تو که یکدیگر را مستقیما مخاطب قرار می دهند با پیوندی متقارن به یکدیگر می پیوندند که در عین حفظ فردیت شان آنها را به رابطه زنده ای با یکدیگر مربوط می سازد.

بوبر در سخنرانی خدا و روح انسان می گوید:

کسوف نور الهی را نباید با زوال آن اشتباه کرد، حتی فردایی که بخواهد در این میان حایل شود چه بسا از نگاهداری آن بازماند.

خداوند از ما می خواهد که با آزادی کامل حتی در حالت ناامیدی مفرط رو به سوی او کنیم؛ رو به سوی او کردن در همه حال ممکن است.

(کسوف خداوند:11)

مروری بر الهیات اجتماعی

اصطلاح الهیات(Theology) به صورت‌های ترکیبی گوناگونی به کار رفته­است. در همه این کاربرد‌ها برای اینکه رشته فرعی مورد نظرمشخص شود واژه­ی الهیات مقید به صفتی شده که به رشته فرعی مورد نظر اشاره کند. الهیات سیاسی، الهیات آزادی‌بخش، الهیات عملی، الهیات نظری، الهیات شبانی، الهیات اخلاقی، الهیات فلسفی، الهیات نظام‌مند و الهیات مبتنی بر کتاب مقدس، نمونه‌هایی از این نوع ترکیب‌ها هستند. بر اساس تعریفی که لغت نامه امریکن هریتیج از الهیات اجتماعی داده­است، الهیات اجتماعی عبارت است از یک مطالعه نظام‌مند و یک دغدغه منظم نسبت به مباحث مربوط به آسایش و خوشبختی بشر، که از منظر و نظرگاه وحی و مکاشفه الهی صورت پذیرد(The American Heritage, Dictionary of English Language). به تعبیر محمد لگن هاوسن:

همانطور که تعابیر و تعاریف از الهیات متعدد و متنوع است، تعاریف الهیات اجتماعی نیز متعدد خواهد بود. به عنوان نمونه، برخی اندیشمندان الهیات را در برابر فلسفه قرار می‌دهند زیرا نقش الهیات را در دفاع از دین و نقش فلسفه را بی‌طرفی نسبت به دین قلمداد می‌کنند. گرچه این دیدگاه قابل مناقشه است، اما بهتر آن است که به تبعیت از فلو و مک اینتایر، واژه الهیات را به معنای وسیع و عام آن به کار بریم: الهیات در واقع به علمی اشاره دارد که هدف آن به دست دادن معرفت و شناخت درباره خدا و روابط خداوند با انسان و جهان است.

---

به نظر می‌رسد که الهیات اجتماعی به آن بخش از دانش الهیات اطلاق می‌شود که به حیات اجتماعی انسان و عوارض و لوازم و تبعات آن حیات اجتماعی چون حکومت و دولت، اقتصاد و داد و ستد، تعلیم و تربیت، قضاوت، جنگ و صلح، ازدواج و طلاق، خانواده، هنر و ورزش، آیین‌ها و مناسک دینی و ... می‌پردازد. به عبارت دیگر، الهیات اجتماعی یعنی بررسی الهیاتی جامعه و نهادهای جامعه و بررسی و ارزیابی الهیاتی پدیده‌ها و مسائل اجتماعی. می­توان گفت الهیات اجتماعی پاسخی است الهیاتی به مسائل و مشکلات اجتماعی زندگی امروز بشر و الهیات اجتماعی شاخه­ای از الهیات است که معطوف به مسایل اجتماعی است.