موضوعی دیگر در باب الهیات اجتماعی: الهیات مجانین

الهیات مجانین یا الهیات دیوانگان چیست؟
مجانین جمع مجنون  به معنای دیوانه، شوریده یا کسی است که عقل سالمی ندارد.
الهیات مجانین به آن دسته از آموزه های دینی اشاره دارد که در مورد افراد مجنون و دیوانه سخن می گوید.
در کتاب مقدس بارها و بارها این واژه بکار رفته و در مورد آن نکاتی ذکر شده است.
در آموزه های اسلامی نیز احکام و قوانین خاصی در مورد دیوانگان وضع شده است. اما به طور معمول تکلیف دینداری از آنان ساقط گردیده است. 
با این حال این موضوع به طور منظم و خاص از سوی اندیشمندان دینی مورد توجه قرار نگرفته و شاید کتاب مستقلی درباره آن نگاشته نشده باشد.
این که دین چه جایگاهی برای مجانین قایل است و در مقابل مجانین چه حس و دیدگاهی درباره خدا و سایر مقدسات دینی دارند؛ مسأله ای اساسی و قابل پرداختن است. 

موضوعاتی دیگر در حوزه الهیات اجتماعی: الهیات کودکان

شاید تا به حال درباره الهیات کودکان چیزی نشنیده باشیم

در حالی که آموزه های دینی اسلام به وفور در مورد کودکان سخن گفته است.

این موضوع به طور منظم و مدون در الهیات جدید مسیحی شکل گرفته و آثاری را به خود اختصاص داده است.

به نظر می رسد الهیات کودکان  دیدگاه دین درباره کودکان و نیز دیدگاه کودکان درباره دین باشد. این که خداوند در آموزه های دینی چه جایگاهی برای کودکان قایل است و درباره آنان چه وظایفی را برشمرده است؟ علاوه بر این کودکان در مورد خدا و آموزه های مقدس چه نگاه و اندیشه ای دارند و دین از منظر آنان چه جایگاهی دارد؟

گرچه آثار درباره وظایف دینی والدین در قبال کودکان فراوان است و اغلب آنها دارای جنبه فقهی و قانونی اند، جای خالی الهیات کودکان، به دو معنای ذکر شده در اندیشه اسلامی، کاملا محسوس است.

به طور نمونه در یکی از آموزه های اسلامی آمده است که:

نماز کودکان زیباترین نماز در نزد پروردگار است.

فرزندپروری و رسیدگی به امور کودکان از بالاترین عبادت هاست.

...

رمز موفقیت های علمی . معنوی

استاد ملکیان در باب رمز موفقیت های علمی و معنوی علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان چنین می گوید:

موفقیت های معنوی علامه بسیار بیشتر از آثار ارزشمند علمی ایشان است. در واقع او از حیث معنوی مقامات بالایی را کسب کرده و فضایل الهی را در خود جمع داشت.

شاید بتوان رمز موفقیت ایشان را در چند جمله خلاصه کرد:
1. علامه تنها به امور ضروری زندگی می پرداخت. و در مورد موارد غیر ضرور به اتلاف وقت و هزینه مایل نبود.
2. او هرگز خود را با دیگران مقایسه نمی کرد. بلکه تنها خود را با خود های گذشته اش می سنجید.
3. علامه معمولا به حرف دیگران توجهی نداشت. و طبق نظر و رأی دیگران زندگی نمی کرد.
4. توحید افعالی در نظر او بسیار بسیار پررنگ بود. در واقع او در پس همه وقایع اراده الهی را می نگریست و خود را مأمور به انجام وظایف می دانست.
رحمت و درود بر روان پاکش که به مقام والای انسانی نائل آمد. 

الهیات اجتماعی و امت فاضل

یکی از برجسته ترین نمونه های اتوپیای اسلامی در اندیشه فیلسوف بزرگ قرن سوم هجری یعنی فارابی شکل گرفته است:

مدینه فاضله

فارابی با بهره گیری از آراء افلاطون، حکومت آسمانی منظور نظر افلاطون را از حیث نظری به وجه عملی نزدیک ساخت.

عنصر اصلی در اتوپیای افلاطون عدالت است که در مدینه فاضله فارابی نیز چشمگیر است. در مدینه فاضله افراد برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی به اجتماع روی می آورند. افراد در این اجتماع، که حاصل عدالت زیبایی همت برادری و تعاون است، یکدیگر را در رسیدن به خوشبختی دو سرا یاری می کنند.

مدیریت و ریاست مدینه فاضله در اختیار کسی است که با کسب فضایل و کمالات انسانی، توانسته با عقل فعال ارتباط برقرار کرده و علوم و معارف را از طریق وحی دریافت نماید. این فرد که همچون فیلسوف همواره حکیمانه عمل می کند، همان نبی یا امام در اندیشه اسلامی است.

چنین اجتماعی مدینه فاضله نامیده می شوند و امت آن که برای رسیدن به سعادت گام برمی دارند، امت فاضل نام دارند. شهر و دیاری که چنین امتی در آن به سر می برند، معموره فاضله و در سطح جهانی معموره ارض است.

اتوپیا و الهیات اجتماعی مسیحی

تامس مور شخصیت برجسته انگلیسی و متعلق به قرن پانزدهم میلادی است. اتوپیا مهمترین اثر مور است که در آن جامعه ای آرمانی را با جامعه پرشروشور خود مقایسه می کند.

در واقع واژه اتوپیا را تامس مور ساخته است؛ وی در این کتاب همه تلاش خود را بکار برد تا به آن جامعه خیالی سیمایی اصیل ببخشد و این کار را با پرداختن به جزییات و استفاده از ادبیات در مورد ویژگی های آرامانشهر انجام داد. با این حال اتوپیای مور بر خلاف تصور برخی، افسانه بهشت زمینی نیست بلکه بهانه ای است برای خرده گیری از جامعه خویش. 

این کتاب دارای دو بخش است؛ بخش اول در مورد جامعه روزگار مور و نظام عدالت در آن، و بخش دوم به شرح جامعه آرمانی و شیوه زندگانی آن می پردازد. 

این جامعه در جزیره ای جدا شده از یک قاره، که دارای نظام و سازمانی یکسره عقلی و بقاعده است، قرار دارد. لذا از شرور و فسادهای دیگر جوامع در امان است. مور در این کتاب به دقت نظام سیاسی، راه و روش اجتماعی، آداب خوراک و پوشاک و زناشویی و اقتصاد و جنگ آوری و دیگر امور را شرح داده است.

مهمترین ویژگی این جامعه کمونیسم یعنی نفی مالکیت خصوصی است؛ در عین این که خانواده اساس و محور این جامعه است. 

مور در این کتاب با زبانی شوخ و طنز آمیز، با نظر به موضوعات جدیدی چون یوتانازی( آسان میری برای بیماران)، کیفر شناسی، اصلاح نژاد، طلاق، پایه طلا برای پول، حقوق زنان، آموزش دولتی، رواداری دینی( مدارای دینی)، و حتی مسایل زیست بومی بحث خود را پیش برده است.

تامس مور در جایی از کتاب خود درباره لذت چنین می گوید:

از میان همه لذت ها به لذت های روحی روی می کنند و آنها را بیش از همه ارج می نهند. و می اندیشند که این گونه لذت ها از کاربست فضایل برمی آید و از آگاهی به زندگی خوب برمی خیزد.

این است ایده های آنان درباره فضیلت و لذت، و برآنند که خرد بشری اندیشه ای از این حقیقی تر نتواند یافت. مگر آنکه وحی آسمانی ایده ای عالی تر از این به بشر الهام بخشد.

آنان در پیگیری امور عقلی خستگی ناپذیرند... ذهن شان هنگامی که با دانش برانگیخته می شود در کار اختراع هایی که بر آسایش زندگی می افزاید، تیزی شگفتی دارد. 

آنان ورود هر که را که مهارت یا دانشی در باب راه و روش ملتها داشته باشد به کشور خویش خوشامد می گویند. زیرا مشتاقند که بدانند در هر جای دنیا چه می گذرد.

زندانیان جنگی را بنده نمی کنند مگر آنهایی که خود اسیر کرده باشند. فرزندان بندگان را بنده نمی کنند و نیز کسانی که در میان دیگر ملت ها بنده بوده اند.

در این بخش از جهان تنها اینان رسم تک همسری دارند و ازدواجشان تنها با مرگ گسسته می شود. 

در سراسر این جزیره دین های گوناگون است... اما بیشتر آنان و خردمندترین آنان تنها خدایی ناشناخته جاودانی و بیکران را می پرستند. 

اهل یوتوپیا باور دارند که پس از این زندگانی برای گناهکاران کیفری هست و برای نیکوکاران پاداشی.

آزادی بیان در ادیان الهی

آزادی بیان در ادیان الهی

امروزه یهودیت، مسیحیت و اسلام به عنوان ادیان الهی در دسترس شهرت دارند. به طوری که منابع عظیمی از الهیات نیز در این سه مورد شکل گرفته است.

یکی از موضوعات مطرح شده در رابطه با ادیان الهی، جایگاه حقوق بشر در میان آموزه های آنهاست. و یکی از محورهای حقوق بشر حق آزادی بیان است.

آزادی بیان به آزادی عقیده و اندیشه مرتبط است. در مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر آزادی بیان بالاترین آرمان بشری است که می تواند سایر اجزای حقوق بشر را محقق کند. از این منظر موضوع آزادی بیان می تواند سابقه ای به درازای تاریخ اندیشه بشر داشته باشد.

اکنون سؤال این است که آزادی بیان در ادیان پذیرفته شده چه جایگاهی دارد؟

واضح است که همواره آزادی با تعاریف و محدودیت هایی همراه است تا خود مانع تحقق خود نشود. آزادی بیان نیز از این امر مستثنا نیست. لذا قدم اول در آزادی بیان پرهیز از توهین، افترا و تخریب است. 

در انجیل و قرآن خداوند عیسی را کلمه نامیده است.

در انجیل یوحنا چنین می‌خوانیم:

«در ابتدا کلمه بود و کلمه نزد خدا بود و کلمه خدا بود. همان در ابتدا نزد خدا بود. همه چیز به واسطه او آفریده شده. به غیر از او چیزی از موجودات وجود نیافت. در او حیات بود و حیات نور انسان بود؛ و کلمه جسم گردید و میان ما ساکن شد پر از فیض و راستی و جلال او را دیدیم، جلالی شایسته پسر یگانه پدر؛ و یحیی بر او شهادت داد و ندا کرده می‌گفت این است آنکه دربارهٔ او گفتیم، آن که بعد از من می‌آید پیش از من شده‌است، زیرا که بر من مقدم بود؛ و از پری او جمیع ما بهره یافتیم و فیض به عوض فیض، زیرا شریعت به وسیله موسی عطا شد، اما فیض و راستی بوسیله عیسی مسیح رسید.»

قرآن نیز در این باره چنین می فرماید:

همانا مسیح، عیسی پسر مریم پیامبر خدا و کلمه اوست( نساء 171).

شاید بتوان از این عبارات دریافت که پیامبر خدا کلام خداست و با داشتن کلام خدا می توان به او نزدیک شد. لذا نسبت به چنین کلامی نمی توان اکراه و اجبار اعمال کرد و اراده آزاد را نادیده انگاشت.

نکته مهم دیگر در مورد جایگاه آزادی بیان در ادیان این است که اساسا آزادی در رسیدن به حقیقت امری ضروری است و هرگز نمی توان کسی را به اجبار و فشار در مورد حقیقت واداشت. آزادی بیان در ادیان الهی همان مباحثه مستدل و باز کردن راه به سوی حقیقت است. 

چنین نگاهی به آزدای بیان نه تنها با کرامت انسانی نیز سازگار است بلکه هیچ منافاتی با حقوق بشر ندارد.

مضوعاتی چون کفر و ارتداد که می بایست در بطن شرایط تاریخی خود بررسی گردد، گرچه بسیار بحث برانگیز بوده اما با اندکی تأمل و بازخوانی آموزه های دینی قابل حل است.